Kraszanki wielkanocne, wyk. Genowefa Kosiacka-Bąk z Rzeczycy
Muzealia z zakresu etnografii gromadzono jeszcze przed utworzeniem muzeum, m.in. przez Wydział Oświaty i Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Rawie oraz Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Ziemi Rawskiej (istniejące od 1961 r.), z ramienia którego członkowie towarzystwa prowadzili prace penetracyjne i badawcze na terenie powiatu rawskiego, podczas których pozyskiwali zabytki do zbiorów muzealnych oraz „odkrywali” twórców ludowych. Duża część zbiorów to także plon cyklicznych konkursów na sztukę ludową, których MZR było organizatorem lub współorganizatorem.
W początkowym okresie istnienia muzeum w pozyskiwaniu zbiorów i ich opracowaniu naukowym brała udział Mirosława Jastrzębska z Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim, wspierając pracowników rawskiej placówki, którzy uczestniczyli także w badaniach terenowych i obozach etnograficznych, organizowanych zazwyczaj przez współpracujące z muzeum instytucje, prowadząc badania sondażowe, penetracyjne oraz badania dotyczące określonej problematyki. Obozy etnograficzne były też okazją do pozyskania muzealiów do zbiorów oraz materiałów ikonograficznych (głównie fotografii).
W lipcu 1981 r. zorganizowany został Obóz Etnograficzny Muzeum Okręgowego w Żyrardowie odbywający się na terenie gmin: Biała Rawska i Sadkowice, w którym uczestniczyli pracownicy muzeów: Okręgowego w Żyrardowie, Muzeum Ziemi Rawskiej, Ziemi Sochaczewskiej w Sochaczewie. Między innymi prowadzono tu badania dotyczące stroju ludowego regionu rawskiego oraz tradycyjnej kultury ludowej. Badania te kontynuowano w 1982 r. na terenach przyległych do parafii Babsk i Kurzeszyn, brali w nich udział pracownicy muzeum w Rawie, Żyrardowie i studenci UŁ, a badania dotyczyły stroju ludowego i obrzędowości weselnej.
W lipcu 1991 r. zorganizowano kolejny Etnograficzny Obóz Terenowy. Muzeum Ziemi Rawskiej wraz z Katedrą Etnografii UŁ w Łodzi prowadziło badania na temat regionalnego stroju ludowego. Studenci w ramach praktyk prowadzili badania na terenie gminy Cielądz. W lipcu 1992 r. odbył się Naukowy Terenowy Obóz Etnograficzny , podczas którego pracownicy Muzeum Ziemi Rawskiej przy współpracy Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Muzeum Okręgowego w Żyrardowie i Muzeum Regionalnego w Brzezinach prowadzili badania na temat stroju ludowego regionu rawskiego (kontynuacja) oraz na temat obrzędowości weselnej na terenie gminy Cielądz i gminy Rzeczyca.
Największą część zbiorów działu etnografii stanowią tkaniny użytkowe, dekoracyjne oraz regionalny strój ludowy.
Tkanina użytkowa, znajdująca się w zbiorach muzeum, zarówno dekoracyjna jak i ubraniowa, obejmująca okres od końca XIX w. po lata 60. XX w., jest reprezentowana głównie przez lniano – wełniany pasiak o powtarzającym się charakterystycznym tle – tzw. „dnie”, przedzielonym wiązkami wielobarwnych prążków, zwanych „modami” różnej szerokości o kompozycji symetrycznej lub asymetrycznej. Kompozycje kolorystyczne z czasem ulegały zmianie – od ciemnych zestawień XIX-wiecznych (ciemna zieleń, bordo, czerń/ do jaśniejszych zestawień z szeroką gamą kolorystyczną od początku XX wieku /pomarańcz, ostra zieleń, seledyn, niebieski, fiolet, róż). Z czasem w tkaninie wprowadzono dodatkowy element zdobniczy w postaci geometrycznych wzorów kostkowych, wynikających z wielonicielnicowej techniki tkackiej, zwanych „koziołkami”, „bąckami” lub „kuloskami”.
Obok tkaniny wełnianej w naszych zbiorach występuje tkanina lniana i lniano- bawełniana, zarówno najprostsza splotowo – dwunicielnicowa, jak i wielonicielnicowa, przeznaczona na prześcieradła, obrusy, poszwy, ręczniki oraz elementy ubioru – koszule czy bieliznę. Dekoracyjny charakter nadaje tkaninom haft, który znalazł główne zastosowanie w stroju odświętnym oraz w zdobnictwie chustek, obrusów, serwetek, ręczników czy poszewek na poduszki. Charakterystyczny dla regionu rawskiego jest barwny haft liczony (krzyżykowy i płaski) o motywach geometrycznych lub zgeometryzowanych formach roślinnych. W zbiorach znajdują się także chodniki zwane „szmaciakami” o lnianej osnowie i wątku z pakuł lub pociętych fragmentów tkanin, posiadające ornament pasowy oraz tkaniny parciane przeznaczone na fartuchy, derki i nakrycia.
Regionalny ubiór kobiecy w zbiorach muzeum jest bardzo szeroko reprezentowany. Obejmuje takie elementy stroju, jak: wełniaki na staniku, spódnice, wyszywane gorsety, kaftany, koszule o kroju przyramkowym zdobione haftem, fartuchy do pasa, czyli „zapaski” i „na odziew” – naramienne, chusty wierzchnie i chustki „szalinówki”, czepce i półczepce, obuwie – sznurowane trzewiki, halki, bieliznę. W nieco mniejszym zakresie występują w zbiorach dodatki: korale naturalne i sztuczne, korale z medalikami, szpile, grzebienie do włosów oraz wstążki.
Kolekcja stroju męskiego jest zdecydowanie skromniejsza, obejmuje przede wszystkim takie elementy jak : wełniana sukmana, spencer, „lejbik” czyli kamizelka i „portki” – wełniane spodnie w prążki, koszula zdobiona haftem, wysokie buty z cholewami, czapka maciejówka – tzw. „kaszkiet”.
Dużą część zbiorów stanowi sprzęt gospodarstwa domowego. Są to elementy wyposażenia domu i gospodarstwa, jak np. meble, skrzynie, kołyski, drewniane naczynia klepkowe (balie, dzieże ,cebry, beczki, „kierzynki” do wyrobu masła) oraz naczynia dłubane (niecki, stępki), naczynia gliniane, ceramiczne, żeliwne i miedziane, żelazka, maglownice, wyżymaczki, lampy naftowe, wagi ręczne, kijanki do prania bielizny oraz krosna, narzędzia do obróbki lnu i narzędzia tkackie.
Sprzęt rolniczy w zborach naszego muzeum to m.in. radła, pługi, cepy, sierpy, kosy i „ostrzałki” do kos, widły, brony (m.in. ciekawa drewniana brona laskowa), grabie, motyki, sieczkarnia, młynek do kaszy, naczynia zasobowe na zboże (słomiane i klepkowe), jarzmo dla krów, chomąta dla krów i koni.
Sprzęt rolniczy w zborach naszego muzeum to m.in. radła, pługi, cepy, sierpy, kosy i „ostrzałki” do kos, widły, brony (m.in. ciekawa drewniana brona laskowa), grabie, motyki, sieczkarnia, młynek do kaszy, naczynia zasobowe na zboże (słomiane i klepkowe), jarzmo dla krów, chomąta dla krów i koni.
Rzeźba w zbiorach muzeum ma kilku reprezentantów, są to m. in.: Jan Tomasik, Tomasz Szczepański, Jan Wieteska.
Na szczególną uwagę zasługuje kolekcja rzeźb i płaskorzeźb Mieczysława Żeglińskiego (1922-1984), znanego i cenionego rzeźbiarza ludowego z Rylska Dużego, którego prace prezentowane były na wielu wystawach w kraju ; w tym dwie duże wystawy indywidualne w rawskim muzeum, na dziesięciolecie (1973 r.) i dwudziestolecie (1984 r.) pracy twórczej oraz za granicą, m.in. w Austrii, Argentynie, Anglii, Niemczech i Szwajcarii. Brał udział w licznych konkursach sztuki ludowej, w których zdobył wiele nagród i wyróżnień. Za całokształt pracy twórczej został uhonorowany odznaką m.in. Zasłużonego Działacza Kultury i Złotym Krzyżem Zasługi. Prace Mieczysława Żeglińskiego znajdują się w wielu muzeach, m.in. w Muzeum w Tomaszowie Maz., Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi oraz prywatnych zbiorach, a nasze muzeum może się poszczycić największą kolekcją rzeźb tego twórcy (ponad 240 sztuk).
Na niezbyt obszerną kolekcję ceramiki w zbiorach działu składają się: garnki, doniczki, dzbanki i gliniane figurki z nielicznych pracowni garncarskich w regionie. Wśród nich znajdują się prace Stanisława Wołowicza (1918 – 2005) z Rawy, pochodzącego z rodziny o tradycjach garncarskich. Zawód i pracownię odziedziczył po ojcu (który był ostatnim Starszym Zgromadzenia Profesji Garncarskiej) i prowadził ją samodzielnie od 1950 r. Brał udział w wielu konkursach, wystawach i pokazach sztuki ludowej. W naszych zbiorach znajdują się takie jego wyroby, jak: wazony, dzbanki, miski, dwojaczki, doniczki, podstawki, okaryny, ptaszki – gwizdki oraz elementy wyposażenia jego pracowni, m.in. koło garncarskie.
Ważną część zbiorów z dziedziny plastyki obrzędowej, obok pisanek wykonywanych techniką batikową, pająków, bukietów i koronek kwiatowych, stanowią wycinanki , których w zbiorach muzeum znajduje się kilkaset sztuk. Wycinankarstwo, rozwinięte bardziej w południowej części Rawskiego (m.in. we wsiach: Zakościele, Rzeczyca, Królowa Wola, Jasień, Sadykierz, Grotowice i Liciążna) miało niegdyś wielu reprezentantów wśród twórców ludowych. Wycinanki o mniej lub bardziej rozbudowanej płaskiej kompozycji rytmicznej dawniej wycinano ręcznie nożycami do strzyżenia owiec z glansowanego papieru. Charakterystyczne dla regionu rawskiego są „rózgi” – ażurowe, symetryczne, jednobarwne wycinanki pionowe ze stylizowanym motywem roślinnym, często zwieńczone parą kogutów. Inne formy rawskich wycinanek to „kółka”, ”kółka z kulosami”, „kwadraty”, „kozoki” – figury antropomorficzne oraz sylwetki zwierząt.
Wybrane eksponaty z działu etnograficznego prezentowane są na wystawie stałej „Tradycyjna izba chłopska regionu rawskiego”.
