Rocznica zakończenia II wojny światowej

Dziś przypada siedemdziesiąta piąta rocznica zakończenia II wojny światowej. 75 lat temu, 7 maja 1945 r., w kwaterze głównej amerykańskiego generała i naczelnego dowódcy sił alianckich w Europie Dwighta D. Eisenhowera we francuskim Reims niemiecki generał Alfred Jodl, w obecności przedstawicieli czterech mocarstw alianckich, podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec, który wszedł w życie następnego dnia. Stąd też dzień 8 maja w naszym kraju, podobnie jak w państwach zachodnich, obchodzony jest jako data zakończenia II wojny w Europie.

Prawie sześć długich lat zmagań wojennych złożyło się na jedną z największych tragedii w dziejach ludzkości, szczególnie naszej ojczyzny jako pierwszej dotkniętej bezwzględnym terrorem niemieckiej okupacji naznaczonej piętnem nazistowskiej ideologii. Nie inaczej rzecz jasna było na terenie ziemi rawskiej i w samej Rawie. Już w pierwszym miesiącu wojny mieszkańcy naszego miasta doświadczyli hitlerowskiego terroru. 10 września żołnierze Wehrmachtu dokonali na Rynku egzekucji 40 osób w tym 17 Polaków i 23 Żydów. „Zbrodnicza polityka okupanta hitlerowskiego – pisał dr Jan Góral, znawca historii Rawy z tego okresu – dotknęła w pow. rawskim większość społeczeństwa. Jedną z najczęściej stosowanych form represji były aresztowania. W pierwszych latach okupacji były one szczególnie dotkliwe dla inteligencji. W następnych latach stosowano je głównie dla osób podejrzanych o działalność konspiracyjną, zaś na wsi również za nieodstawianie kontyngentu płodów rolnych. […] Aresztowanych przetrzymywano w aresztach i więzieniach. W Rawie areszt żandarmerii mieścił się początkowo w byłym więzieniu sądowym. W 1940 r. na areszt przeznaczono 4 pomieszczenia w oficynie budynku przy ul. Warszawskiej i w Rynku. Przetrzymywano w nim do 10 osób tygodniowo, które przekazywano najczęściej gestapo w Tomaszowie Maz.”

Podobnie jak na terenie całej Polski również w Rawie szczególnie dotkliwym represjom poddana została ludność żydowska, stanowiąca znaczny odsetek miejskiej społeczności. W marcu 1941 roku Niemcy utworzyli w Rawie getto. Jak podaje Krzysztof Urbański w książce Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim, getto składało się z dwóch części: „Jedna część znajdowała się w dzielnicy, którą potocznie nazywano „Żydami”, drugie przy ul. Łowickiej. Obejmowały one całą wschodnią część miasta od mostu na rzece Rawce, po most na rzece Rylce koło szpitala, czyli ulice: POW, Studzienną, Zatylną, Starościańską, Bóżniczą, Zamkową Wolę”.

W getcie zamknięto także osoby z innych miejscowości, między innymi z Białej Rawskiej, Skierniewic, Nowego Miasta nad Pilicą. W 1942 roku liczba Żydów w rawskim getcie sięgnęła 4 tys. osób. Bardzo trudne warunki sanitarne przyniosły epidemię tyfusu. Żydzi ginęli w wyniku chorób, głodu i doraźnych egzekucji, wykonywanych między innymi na zamku. 26 października 1942 r. do Rawy Mazowieckiej przywieziono ok. 4 tys. Żydów z Białej Rawskiej, którzy noc spędzili pod gołym niebem. Dzień później rozpoczęła się likwidacja rawskiego getta. Żydzi zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince, w którym prawie wszyscy zginęli.

            II wojna światowa przyniosła w Rawie i okolicach wielkie straty osobowe i materialne. Według powojennych danych z 1945 r. w czasie okupacji Niemcy aresztowali w powiecie rawskim 4319 osób, z czego zamordowali aż 4096. „Lata okupacji hitlerowskiej – pisze dalej dr Jan Góral – stanowiły okres największej martyrologii w dziejach ziemi rawskiej. Niemal w całości wymordowano wtedy tutejszą ludność żydowską, a ludność polska została zdziesiątkowana”.

Literatura:

J. Góral, Powiat rawski pod okupacją niemiecką (1939-1945), „Rawskie Pokolenia”, 2015, nr 1, s. 53-67.

K. Urbański, Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim, Kraków 2004, s. 133, 186.