Jatki miejskie znajdujące się przy ul. Mickiewicza 11 to dziewiętnastowieczny obiekt wpisany do rejestru zabytków. W ramach większego projektu Rewitalizacji Miasta Rawa Mazowiecka został w latach 2018-2020 kompleksowo wyremontowany i zaadaptowany na potrzeby Muzeum Ziemi Rawskiej.
Jatka – od XIV wieku „kram, sklep z mięsem”, dawniej „miejsce uboju bydła, rzeźnia”; staropolski „kramik, budka z żywnością (mięsem, rybami, chlebem), z wyrobami i usługami rzemieślniczymi (np. szewskimi, krawieckimi). W XVI wieku „budka, szałas, namiot przenośny” […] .
(Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005)
Jatki miejskie w Rawie zostały zbudowane w 1827 roku we wschodniej połaci nowo wytyczonego placu zwanego Nowym Rynkiem (wcześniej Koński Rynek, dzisiaj Plac Wolności). Był to typowy dla tego rodzaju obiektów parterowy, długi, klasycystyczny budynek drewniany o murowanym froncie, kryty dachówką. Ozdobiony był attyką i kolumnami. Oficjalna nazwa inwestycji brzmiała: Jatki Piekarskie i Rzeźnicze. Ich budowa związana była z ambitnym przedsięwzięciem jakim był plan regulacji i przebudowy miasta podjęty przez władze Królestwa Polskiego, zakładający między innymi realizację takich inwestycji, jak jatki czy rzeźnie, których eksploatacja powiększałaby dochody miasta. Główny ciężar przebudowy spadał bowiem na kasy miejskie. Miasto, mimo iż przeżywało okres szybkiego i pomyślnego rozwoju, nie należało jednak do bogatych. Tym zapewne trzeba tłumaczyć pewne niedbalstwo przy budowie tego obiektu. Już w 1834 roku w protokole Członków Urzędu Miejskiego Miasta Rawy pisano o „niezwłocznej potrzebie wyrepperowania Jatek Piekarskich i Rzeźniczych co rocznie dla Kassy Miasta Rawy z dzierżawy znaczny dochód przynoszących”. Kolejne remonty zostały przeprowadzone w 1840, 1842, 1847 a także w1859 roku. Aby zmniejszać koszty reperacji należało „stary materiał otrzymany po poprzednim oszacowaniu spieniężyć na rzecz Kassy Miejskiej”.
W obiekcie handlowym znajdowało się16 kramów rzeźniczych i 15 kramów piekarskich, które władze miasta wydzierżawiały rzemieślnikom rawskim w drodze publicznej licytacji. Zachowała się dokumentacja tych licytacji i kontraktów z dzierżawcami z lat 1849-1955. Wśród wymienionych dzierżawców znajdują się zarówno nazwiska polskie (np. Andrzej Buliński, Józef Wojtaszewski, Michał Jasiński, Rozalia Szatkowska)), niemieckie (np. Frydrych Herman, Szymon Hoenig, Wolf Fiszel,), jak i żydowskie (Lewek Bekiermus, Jankiel Flajszer, Majer Gordon, Pesa Katz). Niektórzy rzeźnicy i piekarze wydzierżawiali po kilka kramów. Wysoki kwartalny czynsz stanowił znaczny dochód dla kasy miejskiej.
Nie wiemy jak długo funkcjonowały Jatki Piekarskie i Rzeźnicze przy Nowym Rynku. Biorąc pod uwagę fakt, że budynek był drewniany i nie posiadał podpiwniczenia, można przypuszczać, że uległ on zniszczeniu lub został rozebrany w końcu XIX wieku. Dalsza jego eksploatacja mogła zagrażać bezpieczeństwu handlującym. Nie został on zaznaczony na planie miasta z 1903 roku.
Budynek, w którym się znajdujemy został wzniesiony w latach 1859-1860 z inicjatywy władz miasta przez Abrahama Horowitza z Piotrkowa Trybunalskiego, z przeznaczeniem na „szopę narzędzi ogniowych i inne pomieszczenia”. Niezbędna restauracja i rozbudowa ratusza na potrzeby aresztu oraz konieczność urządzenia nowego składu narzędzi ogniowych skłoniły rawski magistrat w 1859 roku do zakupu działki położonej w narożniku ulicy Zatylniej Piotrkowskiej (dzisiaj Mickiewicza) oraz Senatorskiej (dzisiaj Kopernika). Bliskie sąsiedztwo z ratuszem było dodatkowym atutem „(…) przeto dozór nad narzędziami ogniowymi Burmistrzowi łatwy, użycie narzędzi ogniowych w razie pogorzeli (…) z powodu położenia przy ulicy do każdej części miasta będzie przystępne”. Parterowy długi, klasycystyczny budynek murowany z ryzalitem od strony podwórza, składał się z trzech części. W środkowej, najwyższej, przechowywano sikawki. W bocznych dłuższych częściach – skrzydłach, magazynowano beczki z wodą. W drugiej połowie marca 1930 roku, na działce, na której znajdowały się kiedyś Jatki Piekarskie i Rzeźnicze, władze miasta przystąpiły do „budowy gmachu domu ludowego, w którym będą pomieszczone na parterze rekwizyta straży pożarnej”. Przypuszczalnie w tym czasie budynek mógł zostać przekształcony w obiekt handlowy – jatki. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że budynek jatek nie uległ zniszczeniu w czasie II wojny światowej, gdyż nie został uwzględniony w spisie obiektów wymagających remontów i napraw na skutek zniszczeń wojennych. Dzięki temu mógł nadal pełnić funkcję handlową. Pierwotnie mieściło się tutaj 8 kramów. W wykazie nieruchomości w Rawie sporządzonym na potrzeby Urzędu Skarbowego budynek wymienia się jako pozostające pod zarządem miejskim „ul. Rassumowskiego nr 8 jatki miejskie stare” (dzisiaj Mickiewicza). Wielokrotnie przeprowadzane w II połowie XX wieku drobne remonty zmieniały fasadę budynku. Ingerowano w układ pomieszczeń i otworów wejściowych, które likwidowano tworząc witryny sklepowe. Od podwórza dostawiano przybudówki zaburzające regularność rzutu. Aby zapobiec dalszej niekontrolowanej przebudowie obiekt został wpisany w 1967 roku do rejestru zabytków.
Projekt rewitalizacji zabytkowego budynku jatek zakładał kompleksowy remont obiektu przy ul. Mickiewicza 11, ale także zwiększenie powierzchni użytkowej poprzez dobudowanie drugiego budynku będącego swego rodzaju lustrzanym odbiciem obiektu zabytkowego, połączonych szklanym łącznikiem wraz z małym dziedzińcem od strony ul. Kopernika (gdzie będzie znajdowało się główne wejście do budynku) i patio za szklanym łącznikiem stanowiącym powierzchnię użytkową do organizacji kameralnych wydarzeń w plenerze.
W zmodernizowanym obiekcie znajduje się kilka pomieszczeń pełniących różnorodne funkcje znacznie wzbogacające możliwości prowadzenia działalności kulturalnej przez Muzeum Ziemi Rawskiej. W obiekcie znajdują się dwie nowoczesne pracownie warsztatowo-edukacyjne: Muzealna Pracownia Edukacji Regionalnej i Pracownia Etnograficzna, dzięki którym muzeum zyskało wreszcie dogodną przestrzeń do prowadzenia warsztatów i zajęć edukacyjnych m.in. z twórcami ludowymi, organizowania spotkań i wykładów popularyzujących historię i dziedzictwo kulturowe regionu.
Osobne pomieszczenie w nowej części budynku zostało zaadaptowane na Bibliotekę Muzeum Ziemi Rawskiej. Wreszcie w „starej” czyli zabytkowej części budynku znajduje się wystawa stała „Jatki miejskie dawnej Rawy” na której prezentowana jest krótka historia jatek rawskich. Staraliśmy się aby poprzez elementy wyposażenia i scenografię oddać charakter i specyfikę jatki – a więc dawnego sklepu mięsnego (choć były także jatki piekarskie, a nawet szewskie – czyli ogólnie dawne sklepy), tak aby odbiorca poczuł się jakby naprawdę przeniósł się w czasie i znalazł w samym środku dziewiętnastowiecznej rawskiej jatki, w której nasi przodkowie zaopatrywali się w mięso i inne produkty spożywcze. Tyle jeśli chodzi o rozkład i przeznaczenie pomieszczeń na powierzchni. Natomiast w podziemiach/piwnicach w nowej części znajdują się magazyny zbiorów muzeum. Jak niemal każda placówka muzealna mieliśmy problem z niedostatkiem przestrzeni magazynowej. Dzięki adaptacji podziemi jatek na ten cel Muzeum Ziemi Rawskiej wreszcie zyskało bardzo nowoczesną przestrzeń magazynową do przechowywania zbiorów.
Jatki miejskie będą czynne we wtorki i czwartki w godz. 10-16 oraz w soboty w godz. 10-14. Natomiast w pozostałe dni robocze po wcześniejszym kontakcie telefonicznym dostępne także dla grup zorganizowanych (ze względu na aktualną sytuację epidemiczną dokładne warunki zwiedzania każdorazowo do ustalenia).